Aja Sofija zanimljivosti – 9 stvari koje niste znali
Aja Sofija zanimljivosti: Ukoliko ove godine planirate putovanje u Istanbul ili jednostavno želite da provedete leto u Turskoj sigurno vas interesuju koje zanimljivosti krije ova prelepa i intrigantna građevina - simbol Istanbula.
Aja Sofija, nazivana još i Sveta Sofija (latinski) i Crkva Božanske Premudrosti, jedan je od najmonumentalnijih verskih spomenika, ne samo Istanbula, već i celog sveta. Ova crkva od čije lepote i veličine zastaje dah građena je u vizantijskom stilu u 6. veku nove ere (532 - 537 godine), pod budnim okom vizantijskog cara Justinijana I.
Od prvobitne namene, hrišćanske crkve, kroz vekove Aja Sofija je menjala svoju svrhu - pretvorena je u džamiju, muzej, a zatim je ponovo postala džamija.
Aja Sofija je jedan od retkih spomenika kulture koji podjednako odražava uticaj istoka i zapada, te tako na njenim zidinama možete primetiti munare i natpise islama, kao i raskošne hrišćanske mozaike. Dodata je na Unesco listu spomenika svetske baštine 1985. godine.
Rame uz rame sa Topkapi Palatom, Aja Sofija (lokacija) je jedna od najpopularnijih turističkih atrakcija Turske - procenjuje se da je samo 2019. godine ovu građevinu posetilo 4 miliona ljudi. U julu 2020. u Aja Sofiji su održane skupštinske molitve prvi put posle 86 godina.
Lepota arhitekturalnog stila nije jedino po čemu je ova građevina prepoznatljiva i voljena. U nastavku vam donosimo devet neverovatnih činjenica i Aja Sofija zanimljivosti o njenoj istoriji i tradiciji, koje verovatno niste znali.
1. Prvobitna crkva je 500 godina bila džamija
Istanbul je nemi svedok vekova burne prošlosti u kojoj su se smenjivale vladavine vizantijskih i osmanlijskih moćnika. Svako od njih ostavio je neizbrisiv trag u istoriji, što možemo videti i po Aja Sofiji, jednoj od čudesnih atrakcija koje morate videti u Istanbulu.
Konstantinopolj je odolevao vekovima svima koji su želeli da ga sruše, prisvoje, potlače i opljačkaju. Nažalost, vekovi osvajačkih napada iscrpeli su i najmoćniji grad, koji je pao 1453. godine.
Poklekao je pred mačevima Otomanskog carstva, koje je predvodio prvo sultan Murat II, a potom i njegov naslednik Mehmed II.
Konstantinopolj je preimenovan u Istanbul, Aja Sofija je opljačkana, a brojna blaga su netragom nestala iz ove prelepe crkve i u nju nikada nisu vraćena.
Građevina stara 900 godina je restaurirana pod Mehmedom II Osvajačem i pretvorena u džamiju.
2. Aja Sofija je dva puta bila uništavana
Aja Sofija je prvobitno bila izgrađena u Konstantinopolju 360. godine, od strane rimskog cara Konstancija II (Konstantinovog sina, osnivača Konstantinopolja). Crkva je bila izgrađena od drveta i nije bila ni približno velika kao danas. Međutim, njen životni vek nije bio dug - spaljena je tokom serije nereda 404. godine.
Samo devet godina kasnije, 415. godine, car Teodosije II je naredio da se crkva obnovi na istim temeljima, ali je pobuna Nike 532. godine izazvala masovnu smrt i razaranja u gradu, a crkva je zbrisana po drugi put.
Na istim temeljima treći put je podignuta Aja Sofija kakvu poznajemo - prelepa, grandiozna, monumentalna i zapanjujuća - i odolela je do današnjice.
3. Svi nazivi Aja Sofije
Aja Sofija je kroz istoriju menjala nekoliko puta svoje ime, zavisno od dominantnih imperatora tog vremena - prvobitno je nazvana Velika crkva (Megale Ekklesia na grčkom ili Magna Ecclesia na latinskom) zbog svoje impozantne veličine.
Druga inkarnacija crkve postala je poznata pod imenom koje znamo i danas - Aja Sofija oko 430. godine. Značenje ovog imena na grčkom „Sveta mudrost“, ostalo je nakon što je crkva obnovljena vek kasnije.
Nakon osvajanja od strane Osmanlija zvala se Ajasofja, a danas je njen originalni naziv Ayasofya Müzesi.
4. Stub suza - Lekovite moći Aja Sofije
Stub suza ili stub želja, jedan je od simbola Aja Sofije za koji se veruje da ima isceljujuće moći. Ovaj stub “koji plače” nalazi se u severozapadnom delu crkve i jedan je od 107 stubova, koliko crkva ukupno broji.
Stub je delimično optočen bronzom, a napravljen je od mermera, koji ima rupu u sredini i koji je stalno vlažan, te otuda i njegov naziv.
Smatra se da će svakom posetiocu, koji prst stavi na mermernu rupicu i zaokrene ga za 360 stepeni, želje biti ispunjene.
Predanje kaže da je svetac iscelitelj, Sveti Grigorije, svoje čudesne isceliteljske moći preneo na ovaj stub, te je to razlog što kolone od hiljada posetilaca čekaju da ga dodirnu, u nadi da će doživeti božansko isceljenje.
5. Aja Sofija je građena od dragocenih materijala
Pred veličinom Aja Sofije mnogi ostaju zatečeni, jer ništa ne može da vas pripremi na velelepnost ove građevine, čak ni kada znate njene impresivne dimenzije.
Visoka je 55 metara, dugačka 82, a široka 73 metra! Međutim, to nije sve - Aja Sofija je građena od dragocenih arhitektonskih materijala!
Za utvrđivanje (i ulepšavanje) unutrašnjosti crkve korišćeni su stubovi iz davno napuštenog i porušenog Artemidinog hrama u Efesu. Ovaj hram, poznat i kao Dijanin hram, je važio za jedno od sedam čuda drevnog sveta!
Dodatni građevinski materijali su takođe došli sa antičkih lokaliteta u Balbeku i Pergamomu. Za gradnju Aja Sofije korišćeni su i drugi dragoceni materijali. Oni su donošeni sa raznih strana Vizantijskog carstva, kao što je zeleni mermer iz Tesalije i žuti kamen iz Sirije.
6. Aja Sofija je spomenik vizantijske umetnosti i arhitekture
Vizantija je objedinila grčku, rimsku i istočnjačke tradicije i njihova učenja, a kulturološki je bila na zavidnom stepenu razvoja. U Vizantiji se naročita pažnja poklanjala umetnosti, arhitekturi, učenju i znanju, teologiji i književnosti.
Vizantijski vladar Justinijan koji je inicirao gradnju Aja Sofije dizajn je osmislio kao slavljenje vizanstijske umetnosti i arhitekture.
Crkva je uključivala masivnu kupolu na vrhu pravougaonog hrama. Samu unutrašnjost je krasilo obilje mozaika koji su pokrivali skoro svaku površinu, kamene umetke, stubove od mermera, bronzana i mermerna vrata. Veliki zlatni krst je stajao na vrhu kupole i mogao se videti iz svakog dela Konstantinopolja.
Pod cele crkve je bio popločan mermerom, a najzanimljivi deo se nazivao Omfalion, i nalazi se tačno ispod kupole. Unutar Omafaliona nalazi se 30 krugova različitih veličina, a ovo mesto je bilo izuzetno bitno, jer su baš unutar ovog kruga bili krunisani Vizantijski kraljevi.
7. Mnoge ikone Aja Sofije su uništene
Ako vas zapanjuje današnja lepota i grandioznost Aja Sofije, biće vam žao da saznate da su brojne njene ikone uništene tokom perioda ikonoborstva.
Period ikonoborstva dešavao se u dva navrata, kada su verske slike bezumno paljene, uništavane, odnošene, prekrivane drugim građevinskim materijalima.
Trajao je od 726 do 787. godine u prvom naletu, a u drugom od 815 do 843. godine. Pokret je bio podržan od strane najviših državnih instanci, a krst je bio jedino prihvatljivo hrišćansko obeležje. Mnoge ikone, freske i mozaici Aja Sofije su izgubljeni.
8. Sultan je očuvao hrišćanske relikvije u Aja Sofiji
Bilo bi za očekivati da će sultan poželeti da zbriše sve hrišćanske tragove u najvećoj džamiji, zar ne?
Ipak, istorija nam govori suprotno, svedočeći o moralnoj i duhovnoj veličini sultana Mehmeda II.
Umesto da uništi brojne freske i mozaike na zidovima Aja Sofije, Mehmed II je naredio da se prekriju gipsom, a da se preko njih stavi islamski dizajn i kaligrafija.
Zahvaljujući sultanu Mehmedu, hrišćanske relikvije su kasnije otkrivene u odličnom stanju, a zatim su i restaurirane od strane švajcarskih i italijanskih arhitekata.
9. Džamija - muzej - džamija
Prvobitno sagrađena kao hrišćanska pravoslavna crkva, koja je služila toj nameni vekovima, Aja Sofija je prilikom Osmanske prevlasti i osvajanja Konstantinopolja 1453. godine pretvorena u džamiju.
Nekadašnji vojni oficir, Mustafa Kemal Ataturk, osnivač je moderne turske države i njen prvi predsednik (1923 - 1938). Pod vladavinom Ataturka, 1934. godine, nakon zabrane mnogih islamskih običaja i zapadnjačenja zemlje, Aja Sofija je sekularizovana i pretvorena u jedan od najvećih muzeja svih vremena.
Početkom jula 2020. po odluci predsednika Turske - Erdogana, Aja Sofija je ponovo pretvorena u džamiju i prvi put posle 86 godina, na ovom mestu su se služile islamske molitve.
Istanbul je jedan od onih gradova koji će vas impresionirati i leti i zimi, pa ne čudi što je turistima baš Beč na vrhu liste gradova koje je potrebno posetiti tokom cele godine. Njegova urbana strana ga čini jednim od najmodernijih evropskih gradova, a savršeno se uklapa sa tradicionalnim arhitektonskim i kulturnim obeležjima grada.
Našu ponudu za Beč možete pogledati na sledećem linku – Istanbul putovanje ili Istanbul Nova godina.
Autor: Stević Nebojša
