Topkapi palata – veličanstvena palata dragocenosti, dvorskih intriga i tajni

Istanbul, veličanstveni turski grad na Bosforu, jedan je od najbogatijih gradova kada je reč o kulturi i tradiciji. Istorija mnogih njegovih kultnih spomenika i monumentalnih građevina puna je legendi i predanja, a među njima se naročito izdvaja Topkapi palata.

Topkapi palata (lokacija), poznata i kao Topkapi Saraj, danas je jedan od najživopisnijih muzeja na svetu. Ova palata svedoči o veličanstvenoj istoriji i tradiciji turskih vladara i turskog naroda.

Sa impresivnim pogledom na Bosfor i Zlatni rog, palata Topkapı je jedna od najimpresivnijih lokacija u Istanbulu i među njegovim najposećenijim turističkim atrakcijama.

Palata ima dugu i impresivnu istoriju, a kada je posetite čućete mnoge fascinantne priče o njenoj prošlosti.

Hajde da vidimo šta je Topkapi palata, koja je bila njena namena kroz istoriju i zbog čega je, pored svoje izuzetne lepote, toliko specifična i poznata.

Šta je Topkapi palata?

Topkapi palata je pored Aja Sofije jedna od najvećih atrakcija Istanbula koja svake godine prima na stotine hiljada turista. Nekada je bila rezidencija turskih vladara, svetski poznatih sultana i osvajača, kojima je služila kao dom i utvrđenje.

Danas, Topkapi palata je muzej (turski Topkapı Sarayı Müzesi) u Istanbulu koji izlaže carske kolekcije Otomanskog carstva i održava obimnu kolekciju knjiga i rukopisa u svojoj biblioteci.

Muzej je smešten u kompleksu palate koji je služio kao administrativni centar i rezidencija carskog otomanskog dvora od oko 1478. do 1856. godine.

Palata je pretvorena u muzej 1924. godine, samo godinu dana nakon uspostavljanja Republike Turske. Muzej palate Topkapi poznat je ne samo po svojoj veličanstvenoj arhitekturi i dragocenim zbirkama, već i po istoriji i kulturi Otomanskog carstva na koje podseća.

Istorija Topkapi palate

Topkapi palata, koja je jedno od mesta koje morate posetiti prilikom putovanja u Istanbul, predstavljala je rezidenciju za 30 turskih sultana.

Skoro četiri veka tokom 600-godišnje vladavine Otomanskog carstva, počevši od Mehmeda II Osvajača, sve do 1856. godine kada je sultan Abdulmedžid I naredio da glavna rezidencija bude palata Dolmabahče.

Mehmed II je naredio izgradnju palate kasnih 1450-ih, nekoliko godina nakon osvajanja Konstantinopolja (Istanbula), glavnog grada Vizantijskog carstva, 1453.

Mehmed se nastanio u palati 1478. godine. Nakon njegove smrti, tri godine kasnije, svaki od sledećih sultana, njegovih naslednika, renovirao je i širio palatu.

Danas imamo priliku da vidimo uticaj različitih stilova na arhitekturu i dekoracije u Topkapi palati, koje su rezultat delovanja svakog od sultana pojedinačno. Palata je građena u otomanskom, islamskom, ali i evropskom arhitekturnom stilu, od kojeg se najviše ističu venecijanske dekoracije.

O grandioznosti palate najbolje govori količina plemstva i osoblja koju je mogla da primi.

U velelepnoj palati svakodnevno je obitavalo od 1000 do 4000 stanovnika, uključujući do 300 haremskih nimfi, koje su bile na raspolaganju sultanu.

Topkapi palata danas

Topkapi palata je danas zadržala svoj prvobitni izgled koji je kreirao sultan Mehmed, uprkos uticajima ostalih vladara i zubu vremena. Palatu okružuju četiri velika dvorišta, koja se nastavljaju jedno na drugo, a svako je okruženo visokim zidinama.

Svako od četiri dvorišta palate imalo je svoju namenu, a bila su odvojena kapijama kako bi ulazak i prolazak kroz svako od njih bio nadgledan od strane čuvara. Treće i četvrto dvorište pružali su najviše privatnosti.

Pomoćne zgrade palate, koje su očuvane do današnjice, građene su nisko - imaju jedan do dva sprata, a namenu svake od njih nije moguće rastumačiti.

Kroz vekove su menjale funkcije, a pretpostavlja se da su služile kao privatne prostorije haremskih žena, čuvara, sultanovih pomoćnika, rodbine i službenika.

Prvo dvorište palate

Prvo dvorište Topkapi palate, koje se naziva i Spoljno dvorište, najveće je i ujedno jedino javno dvorište u koje turisti imaju pristup.

U vreme vladavine Otomanskog carstva, sva civilna lica koja nisu naoružana imala su pristup dvorištu i mogla su da prođu kroz kapije Carske palate. Dvorište predstavlja veliki otvoreni prostor, poput trga, što ga je činilo idealnim za ceremonije i procesije.

Tragovi radionica umetnika i zanatlija koji su obitavali u Topkapi palati - stolara, krojača, kaligrafa i drugih esnafa - očuvani su i danas.

Isprepletani arhitektonski stilovi i dekoracije koje smo spominjali najočigledniji su u prvom dvorištu, iako se prostiru širom cele palate. Uzmimo za primer Aja Irenu (Hagia Irene). Prvobitno crkva u vreme Vizantijskog carstva, Aja Irena je pod Otomanskom imperijom postala oružarnica - a njena fasada je rađena u vizantijskom stilu.

U istom dvorištu nalazi se i Kapija pozdrava, nazvana još i Vrata pozdrava, koja vode u carsku riznicu. Kapija pozdrava svojim izgledom podseća na srednjovekovne evropske tvrđave sa dve visoke kule sa strane, nazubljenim zidovima i velikim drvenim vratima.

Paviljon sa pločicama koji datira iz vremena sultana Mehmeda II, svedoči o uticaju persijskog timuridskog stila. Pretpostavlja se da je paviljon nekada imao peščani pod za turnire u tradicionalnom turskom konjičkom sportu. Danas se u njemu nalazi impresivna carska kolekcija turske keramike.

Drugo dvorište palate

Otvaranjem Kapije pozdrava dolazimo do drugog dvorišta, poznatog i kao Trg Divan ili Trg Pravde. Ovo je bio administrativni centar palate. Drugo dvorište nije bilo otvoreno za javnost - pristup ovom delu palate su imali samo zvanični posetioci i članovi Saveta.

Članovi Saveta sastajali su se nekoliko puta nedeljno da bi raspravljali o državnim poslovima u Sali Saveta.

Sastanke je vodio Veliki vezir (glavni ministar), istaknuta ličnost i sultanova osoba od poverenja, a sultan bi ponekad slušao sastanke iz sobe na vrhu Kule Pravde, najviše strukture palate.

Članovi saveta nisu mogli da vide sultana, ali su bili svesni njegovog mogućeg prisustva i stoga uvek na oprezu u izjašnjavanju sopstvenog mišljenja.

Neoklasični fenjer u evropskom stilu, koji se nalazi na tornju Kule Pravde, pružao je sultanu pogled na celu palatu i sva njena dvorišta. Služio je kao podsetnik na sultanovu sveprisutnost - ne samo na dvoru već i u svakodnevnom životu kompleksa.

U drugom dvorištu bili su objekti za pripremu hrane, u kojima je sada izložena carska kolekcija porcelana, kao i Spoljna carska riznica u kojoj je izloženo carsko oružje. Svi predmeti koje danas možete videti u Topkapi muzeju izrađivani su po naređenjima sultana, kupovani u njegovo ime na pijacama, dobijani na poklon od stranih izaslanika ili sakupljani od pokorenog stanovništva.

Zanimljivost: U kolekciji ćete primetiti i predmete koji su donešeni iz Japana i Kine.

Sultani su naročito cenili kinesko posuđe, jer su verovali da će promeniti boju ako je hrana otrovana.

Ovo govori u prilog tome da su sultani strahovali da su dvorjani potplaćeni da izvrše atentat na njih. Poverenje su poklanjali malobrojnim osobama, a na oku su držali sve.

Treće dvorište palate

Kapija sa baldahinom vodi nas do trećeg dvorišta, privatnog unutrašnjeg dvorišta, gde se nalazila privatna rezidencija sultana i dvorska škola.

U treće dvorište pristup su pored sultana imali članovi njegove porodice, njegove lične sluge i povremeni posetioci koje je morao da odobri sultan lično. Posetiocima je pristup bio dozvoljen do Dvorane za audijenciju i od njih se očekivalo da poštuju stroge običaje.

Čak i kada bi bili udostojeni sultanovog prisustva, posetioci nisu smeli da razgovaraju direktno sa njim, niti da ga gledaju u oči.

Stajali bi pred sultanom oborene glave i oborenog pogleda, u znak pokornosti, a razgovarali su sa sultanovim prevodiocem.

U 16. Veku, sultan Murad III je preselio svoju rezidenciju u harem, a pre toga su sultanove lične prostorije bile u trećem dvorištu, u zgradi koja se nazivala Odaja svetih moštiju.

U trećem dvorištu nalazile su se i spavaonice sultanovih paževa, dečaka koji su otimani od svojih hrišćanskih porodica i prevođenih u islam. Danas se u ovim spavaonicama nalaze delovi carskih kolekcija - portreti sultana, carska garderoba i ostali lični predmeti.

Jedna od najpoznatijih kolekcija palate je kolekcija carskih dragulja, smeštena u Paviljonu Osvajača, takođe u trećem dvorištu, koja svedoči o velikom bogatstvu Osmanskog carstva.

Središte trećeg dvorišta zauzima Biblioteka sultana Ahmeda III, koja čuva retke rukopise, ilustrovane tomove i rane kopije Kur'ana.

Četvrto dvorište palate

Treće dvorište vodi nas do četvrtog i ujedno poslednjeg dvorišta, koje se sastoji prvenstveno od terasastih vrtova i paviljona. U njemu se nalaze raskošno ukrašena Komora za obrezivanje, Bagdadski paviljon i Jerevanski paviljon.

Jedna od najizrazitijih struktura četvrtog dvorišta je čudna iftar pergola od pozlaćene bronze, gde bi sultani prekinuli post ako bi Ramazan padao u leto.

Mnogi od otomanskih sultana su bili zainteresovani za cveće i baštovanstvo, a četvrto dvorište je i danas prepuno tulipana, obožavanog cveća sultana, baš kao što bi bila za vreme osmanske vladavine.